كاربرد ديگ بخار در پرورش قارچ چيست؟

مؤثرترين عامل براي پرورش قارچ دماي محيط پيرامون آن است، دما بر رشد قارچ و كيفيت آن تأثير مستقيم دارد. تغيير دما مي‌تواند باعث كاهش رشد قارچ شود. مقدار درجه حرارت براي پرورش قارچ بين 23 تا 25 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد. همان‌طور كه گفته شد كاهش دما بر رشد قارچ تأثير مستقيم دارد. بدين‌صورت كه اگر دما كمتر از 10 درجه سانتي‌گراد شود كاهش رشد قارچ را در پي خواهد داشت و اگر دما بيش از 30 درجه سانتي‌گراد شود باعث از بين رفتن مواد اوليه توليد قارچ مي‌شود. دومين پارامتر براي پرورش قارچ ميزان رطوبت محيط مي‌باشد. حال سؤال اينجاست به چه دليل بايد از ديگ بخار براي پرورش قارچ استفاده كرد و كاربرد ديگ بخار در پرورش قارچ چيست؟ چرا ديگ بخار پرورش قارچ؟ روش‌هاي مختلفي براي رسيدن به دماي مطلوب در پرورش قارچ استفاده مي‌شود اما براي پرورش قارچ فقط دما مهم نيست بلكه رطوبت نيز تأثير بسزايي دارد. كاربرد ديگ بخار در پرورش قارچ علاوه بر كنترل دما باعث حفظ رطوبت محيط مي‌شود. در ادامه روش‌هاي مختلف پرورش قارچ ازجمله استفاده از وسايل گرمايشي مانند بخار، هيتر، لوله‌هاي‌آب‌گرم رطوبت‌ساز و هيتر را موردبررسي قرار مي‌دهيم.

نكته: اغلب پرورش قارچ در فصل زمستان انجام مي‌شود. متعادل‌سازي دما در فصل زمستان نسبت به ساير فصل‌ها دشوارتر مي‌باشد. همچنين بايد در نظر داشت كه فقط متعادل كردن دما در فصل زمستان براي پرورش قارچ مطرح نمي‌باشد و بايد رطوبت را نيز كنترل نمود تا بتوان قارچ‌هاي باكيفيت بالا پرورش داد.

توليد قارچ نيازمند آگاهي و آموزش هاي لازم در اين زمينه مي باشد. در ابتدا يك تعريفي از قارچ داشته باشيم و شرايطي كه مي توان قارچ را در آن پرورش داد، تعريف مي كنيم.

قارچ چيست؟

قارچ موجودي است كه هيچ اندام فتوسنتزي ندارد، ساقه و برگ نيز ندارد؛ بنابراين گياه نيستند و از طرفي از لحاظ ساختار نيز به جانوران شبيه نيستند و بسيار ساده تر از گياهان و جانوران هستند؛ بنابراين قارچ ها را در دسته اي جداگانه طبقه بندي مي كنند. قارچ دكمه اي با زندگي روي مواد آلي مرده، غذاي مورد نياز خود را بدست مي آورد كه به اين مواد آلي مرده، كمپوست مي گوييم.

كمپوست چيست؟

كمپوست، مخلوط بقاياي حيواني و گياهي است. دليل لزوم وجود اين دو ماده در كمپوست اين است كه در اثر فعاليت ميكروارگانيسم ها، مواد معدني، كربوهيدرات ها و پروتئين هايي كه داخل اين بقايا وجود دارد، به شكل قابل جذب براي قارچ در مي آيد و قارچ مي تواند از آن تغذيه كند.

پنج ماده اصلي در ساخت كمپوست، آب، كاه و كلش، كود مرغي، نيتروژن و سنگ گچ مي باشد كه نسبت استفاده از اين مواد اوليه در فرمول هاي مختلف كمپوست سازي ممكن است، متفاوت باشد.

طراحي سالن پرورش قارچ:

اكثر سالن هاي پرورش قارچ دكمه ­اي در ايران، داراي ديوارهاي بتوني و كف موزاييك مي باشند. ليكن براي واحدهاي صنعتي از ديوارهاي كه عايق هستند، استفاده مي ­كنند.

براي سقف سالن­ ها پليت، تيرچه بلوك و يا بلوك همراه فوم بكار مي‌برند. معمولاً ابعاد سالن‌ها را (۲۱-۱۸)× ۶ متر با ارتفاع ۴/۵ متر در نظر مي­ گيرند كه اين ابعاد در واحدهاي مختلف متغير است. در سالن يك شيب ملايم به مقدار يك سانتي­ متر از ابتداي سالن به انتهاي آن و از كناره ­ها به سمت وسط سالن به مقدار ۲ سانتي­ متر جهت جلوگيري از تجمع آب در زمان شستشوي كف، وجود دارد.

قفسه بندي سالن پرورش قارچ:

استفاده از عرض ۱۴۰ سانتي‌متر و ۱۶۰ سانتي‌متر در كشور ما مرسوم است كه با سايز ۱۴۰ سانتي‌متر، كار كارگر داخل سالن راحت‌تر است ولي اغلب از سايز ۱۶۰ سانتي­ متر جهت افزايش سطح زير كشت استفاده مي‌كنند. البته با توجه به وضعيت عرض سالن و محدوديت‌هاي هر محل بايد جداگانه طراحي شود.

فاصله بين طبقات ۶۵ تا ۷۰ سانتي‌متر مناسب است كه كار كارگران راحت‌تر باشد و اختلاف حدود ۲۰ سانتي‌متر طبقه اول از كف سالن جهت شست‌وشو و نظافت در پايان هر مرحله كاري، لازم است.

در توليد قارچ، جنس قفسه بندي بسته به ميزان هزينه اي كه براي آن در نظر گرفته مي شود، متفاوت است؛ سازه پروفيل ساختماني با آهن سياه، لوله و پروفيل صنعتي را مي توان براي قفسه بندي در نظر گرفت.

معمولاً از سازه لوله بدليل هزينه نسبتاً مناسب نسبت به روش‌هاي ديگر، استقامت و مقاومت نسبت به روش‌هاي ديگر به علت نوع سازه و همچنين شكل‌پذيري به مراتب بيشتر استفاده مي شود.

هميشه قبل از راه اندازي سالن خود، آموزش دقيق و عملي پرورش قارچ دكمه اي بسيار حائز اهميت است به طوري كه شناخت دقيق از تك تك مراحل پرورش، دانستن شرايط محيطي و تنظيم صحيح آن، داشتن آگاهي لازم براي خريد تجهيزات و قفسه بندي و … مي تواند در موفقيت و افزايش عملكرد يك سالن پرورش قارچ نقش بسيار مهمي داشته باشد. دوره جامع عملي پرورش قارچ دكمه اي به صورت صفر تا صد، تمامي آنچه براي پرورش قارچ دكمه اي بايد بدانيد را در اختيار شما قرار مي دهد؛ لينك زير را از دست ندهيد.

مراحل توليد قارچ:

پس از ورود كمپوست به سالن پرورش قارچ، ۴ مرحله ريسه دواني در كمپوست، ريسه دواني در خاك پوششي، هوادهي و باردهي طي مي‌شود كه در هرمرحله دما، رطوبت و … سالن بايد كنترل شود.

۱- ريسه دواني در كمپوست:

اين مرحله ۱۴-۱۷ روز طول مي‌كشد. در اين مرحله دماي ۲۵ درجه سانتي گراد را براي ميسيليوم ها فراهم نموده تا در كمپوست رشد كنند و به‌اصطلاح به‌خوبي سفيد كند.

در اين مرحله رطوبت محيط حدود ۹۰ تا ۹۵% در نظر گرفته مي‌شود تا علاوه بر تأمين رطوبت مورد نياز كمپوست از خشك شدن نيز جلوگيري شود. در طول اين مدت بايد سطح كمپوست با روزنامه پوشيده شود و سطح روزنامه‌ها با آبپاش آبياري شود.

معمولاً ميزان Co₂ در اين مرحله در بستر ۵۰۰۰-۱۰۰۰۰ ppm مي‌باشد.

۲- ريسه دواني در خاك پوششي:

پس از سفيد شدن كمپوست، ادامه‌ي رشد رويشي ميسليوم ها بايد در خاك‌پوششي صورت گيرد. علاوه بر اين‌كه در اين مرحله عمل اختلاط كمپوست و خاك پوششي بايد صورت گيرد و شرايط محيطي لازم نيز بايد فراهم گردد. نحوه ي مخلوط شدن و زمان آن متفاوت است كه بسته به آن، عمل مخلوط شدن خاك و كمپوست را رافلينگ يا ككينگ مي گويند.

۳- هوادهي:

پس از سفيد شدن ميسيليوم ها در خاك پوششي، بايد از رشد رويشي ميسليوم جلوگيري كنيم و آن را وادار كنيم تا وارد فاز زايشي شود؛ به همين دليل هوادهي مي‌كنيم يعني دما و co2 را كاهش داده و شرايط محيطي ويژه‌اي براي ميسليوم ها فراهم مي‌كنيم تا وارد فاز زايشي و توليد اندام بارده قارچ شوند. در فاز زايشي اندام‌هاي باردهي قارچ در شرايط شوك دهي تشكيل مي‌شود و رشد مي‌كند و حفظ شرايط رشد ميسليوم و اندام‌هاي باردهي مهم‌ترين كاري است كه بايد انجام شود.

۴- باردهي:

پس از ۷ روز بعد از شوك دهي قارچ وارد مراحل ته سنجاقي و رشد و نمو اندام باردهي قارچ مي‌شود. با تشكيل اندام بارده، بايد شرايط را براي رشد و نمو آن فراهم كنيم تا تبديل به قارچ شوند.

دما، رطوبت و غلظت Co₂ از مهم‌ترين فاكتورهاي محيطي براي تشكيل اندام بارده قارچ هستند. بهترين دما براي تشكيل اندام بارده قارچ ۲۰ درجه سانتي گراد در كمپوست و دماي ۱۸ درجه سانتي گراد براي هوا مي‌باشد. غلظت Co₂ ناشي از ميزان توليد Co₂ از ميسليوم ها و ميزان Co₂ موجود در هواي تازه مي‌باشد. غلظت كل Co₂ براي تشكيل اندام بارده بين ۲۰۰۰-۶۰۰۰ ppm باشد.

برداشت قارچ ها در مرحله اول را فلش اول مي گويند. پس از برداشت اول با تميز كردن سطح بستر از قارچ هاي باقيمانده و آبياري مجدد، پين هاي فلش دوم شروع به رشد كرده و در نهايت برداشت دوم و سوم نيز خواهيم داشت كه به آن ها فلش دوم و فلش سوم گفته مي شود.

مزيت‌هاي توليد قارچ صدفي نسبت به قارچ دكمه‌اي

روش هاي مرسوم آماده سازي بستر كشت براي قارچ صدفي

شور شدن خاك پوششي

حذف آلودگي‌هاي خاك پوششي

بازيافت خاك پوششي

معرفي قارچ شاه صدف (ارينجي)

خواص دارويي قارچ شاه صدف

خاك پوششي قارچ دكمه اي يكي از اساسي ترين و مهم ترين، اجزاي مورد نياز براي پرورش قارچ دكمه اي است؛ زيرا اسپان قارچ، پس از رشد در ميسيليوم، ادامه رشد خود را در خاك انجام مي دهد و خاك علاوه بر اينكه تكيه گاه قارچ براي ادامه رشد است، نقش تامين كننده موادغذايي براي قارچ را نيز دارد. در اين مقاله به مزاياي خاك پوششي قارچ دكمه اي و اهميت آن براي قارچ مي پردازيم.

تعريف خاك پوششي قارچ دكمه اي

بستر غذايي قارچ دكمه اي از دو لايه عمودي تشكيل شده اسـت، لايه اول كمپوست و لايـه دوم و فوقاني خـاك پوششـي مي باشد خاك پوششي يكي از مهم ترين فرآيندهاي پرورش قارچ يعني تكميل فاز زايشي مي باشد زيرا رشد زايشي و ميوه دهي قارچ دكمه اي در خاك پوششي انجام مي شود. يكي از شرايط لازم جهت شكل گيري اندام باردهي قارچ، وجود نوعي باكتري خاص است به نام (Pseudonionas) سودوموناس در خاك پوششي قارچ دكمه اي است.

اهميت خاك پوششي قارچ دكمه اي

وقتي پرورش دهندگان قارچ از مشكلاتشان سخن مي گويند موضوعات مورد بحث معمولاً كمپوست، بذر يا دماي محيط است. براي مثال قارچ ها به خوبي رشد نمي كنند يا در برداشت دوم قارچ ها بسيار كوچك شده و يا علائمي از تغيير رنگ در آنها ديده مي شود. در بيشتر موارد به بذر و كمپوست توجه بيشتري شده و از خاك پوششي غفلت مي شود. از آنجا كه خاك پوششي در بالا بردن توليد در واحد سطح و كيفيت نقش مهمي دارد، غفلت از آن هدر دادن فرصت است. در بسياري از موارد اگر خاك پوششي به خوبي انتخاب شود، كمپوست بسيار حاصلخيزتر مي شود. نوع خاك پوششي نيز در اندازه قارچ ها تاثير گذار است و تاثير عمده اي در رشد و قيمت تمام شده دارد. كيفيت و تركيب مناسب و درست خاك پوششي در سلامت و كيفيت قارچ و همچنين اقتصاد و تجارت پرورش قارچ بسيار مهم و حياتي است.

همه از عملكرد كمپوست، تهيه رطوبت و مواد مغذي براي قارچ ها و تقويت آن ها اطلاع دارند. خاك پوششي نبايد هيچ ماده مغذي داشته باشد. همه مواد مغذي بايد از كمپوست تامين شوند. خاك پوششي حفظ و نگهداري رطوبت و گازهاي كمپوست را كه مورد نياز قارچ هاست بيمه و رطوبت مورد نياز را طي تبخير تامين مي كند و باعث مي شود تا دماي كمپوست بهتر تعديل شود. همچنين خاك پوششي مانند بافر براي رشد قارچ ها عمل مي كند. اين بافر بايد ظرفيت زيادي حدود دو ليتر آب مورد نياز براي تهيه يك كيلوگرم قارچ را داشته باشد كه يك ليتر آن جذب شده و يك ليتر ديگر براي تبخير لازم است. براي توليد ۱۴ كيلوگرم قارچ، در متر مربع به اندازه ۲۵-۲۸ ليتر آب جهت رشد مورد نياز است. در برداشت اول، بخش عمده اي از سطح بستر، كمپوست و خاك پوششي است. برداشت هاي دوم و سوم را عموماً از كمپوست مي گيرند تا خاك پوششي. در اين برداشت ها، براي آب رساني، خاك پوششي مرطوب مورد نياز است. بنابراين حفظ و نگهداري رطوبت توسط خاك پوششي ضروري است.

خاك پوششي لايه محافظي براي كمپوست تشكيل مي دهد و به كمپوست كمك مي كند تا رطوبتش را حفظ و از آن در مقابل بيماري ها محافظت كند. اين نشان مي دهد كه خاك پوششي واقعي بايد تميز و عاري از بيماري باشد. اگر خاك پوششي توسط تهيه كنندگان قابل اطمينان تامين شود، در اين زمينه مشكلي پيش نمي آيد اما اين به آن معني نيست كه خاك پوششي هنگام استفاده هميشه عاري از بيماري باشد.

اگر خاك پوششي به مدت طولاني در مزرعه يا محيطي بيمار تهيه شود، مي تواند بذرها را به صورت گسترده اي آلوده كند و پس از مدتي نتايج مصيبت باري در بر داشته باشد.

تاثير خاك پوششي بر قارچ ها

همانطور كه گفته شد، نوع خاك پوششي تاثير زيادي در وزن، اندازه و چگونگي گسترش قارچ در بستر دارد. مي توان به سادگي گفت هرچه ساختار خاك پوششي سنگين تر باشد، قارچ هاي سنگين تري خواهيم داشت.

در خاك پوششي سنگين از تعداد قارچ ها كاسته مي شود. وقتي رشد ميسيليوم در خاك پوششي سنگين كم شود، رشد آن ضخيم تر و بزرگ تر مي شود. در اين نوع خاك پوششي، رشد به گونه اي است كه خاك به طور كامل با ميسليوم كلونيزه نمي شود بنابراين با سرعت كمتري خشك مي شود. از آنجايي كه ميزان ميسيليوم كمتر است، ته سنجاق هاي كوچك (اندام هاي زايشي) كمتري شكل مي گيرد. وقتي ميسيليوم در بستري با ساختار پوششي نامناسب موجود باشد، اندام هاي زايشي به ميزان كافي رشد نمي كنند.

براي انتخاب خاك پوششي بايد موارد زير مورد توجه قرار گيرد:

• قارچ را چه اندازه اي مي توانم برداشت كنم؟
• در هر مترمربع چه مقدار قارچ مي توانم برداشت كنم؟
• در برداشت اول، خاك پوششي چه ميزان بايد پخش شود؟
• آيا دستگاه تنظيم دما و رطوبت سالن، به درستي عمل مي كند تا تبخير مداوم انجام شود؟
• چه نوع خاك پوششي با شرايط سالن و ماشين آلات آن متناسب است؟

يك عامل مهم در خاك پوششي، يكنواختي ساختار و منبع ثابت آن است. خاك پوششي ناهمگن، كاملآً غيرقابل قبول است. در سال هاي اخير، ساختار خاك پوششي به طور چشمگيري اهميت يافته است. براي قارچ هايي با كيفيت خوب، تبخير مداوم و يكنواخت ضروري است و اين تنها در صورتي امكان پذير است كه خاك پوششي به اندازه كافي الياف بلند داشته باشد. اين الياف خلل و فرج خاك پوششي را حتي بعد از آبياري سنگين حفظ مي كنند. آب دهي زياد براي افزايش عملكرد ضروري است.

متاسفانه ناهمگني ساختار خاك پوششي نقطه ضعف بيشتر انواع خاك هاي توليد شده در ايران است. براي ساخت خاك پوششي از كود گياهي (هوموس) سياه سبك، كود گياهي (هوموس) روشن و يا هوموس سطحي زمين نبايد استفاده كرد.

الياف آسيب ديده نمي توانند اب زيادي جذب كنند و به سرعت خشك مي شوند. نتيجه آن كه خاك پوششي به سرعت آب را جذب مي كند، اما به همان سرعت آب را از دست مي دهد. ساختار خاك پوششي خيلي نرم نيز مناسب نيست. خاك پوششي با ساختار خيلي نرم، سطحي بسيار صاف بدون هيچ فاصله و شكافي مي سازد. اين به آن معني است كه رشد و گسترش مناسب روي خاك پوششي نرم و صاف مشكل تر است و در نتيجه، كيفيت قارچ ها و تعداد دفعات برداشت كاهش و هزينه برداشت افزايش خواهد يافت. اين حالت معمولاً در سومين دوره برداشت رخ مي دهد.

خاك پوششي و آبياري

در زمان خاكدهي، پرورش دهندگان قارچ بايد تصميم بگيرند كه چه نوع خاك پوششي براي پرورش مناسب و بهترين انتخاب است و در حال حاضر چه قارچي از نظر كيفيت و اندازه مورد تقاضاي بازار است. اگر قارچ هاي بزرگ (۵۰-۶۰ ميلي متر) مدنظر باشند، خاك پوششي سنگين تر بهترين گزينه است. اگر تقاضاي بازار قارچ هاي كوچك تر (۳۰-۴۰ ميلي متر) باشد، پرورش دهندگان قارچ مي توانند از خاك پوششي كمي نرم تر استفاده كنند. به خاطر داشته باشيد كه اگر اين كار به صورت مكانيكي انجام شود، ساختار آن در طي پوشش نرم تر خواهد شد، پوشش دستي خاك براي ساختار آن بهتر است، اما اين روش براي خاك پوششي سنگين مشكل است.

درست بعد از پوشش پرورش دهندگان مي توانند خاك پوششي را به صورت اسپري، آبياري كنند تا رطوبت آن به سطح مناسب برسد. منتظر نمانيد تا ميسيليوم كمپوست به داخل خاك پوششي نفوذ كند، در غير اينصورت اين خطر وجود دارد كه يك لايه نازك از ميسيليوم خاكستري، در لايه هاي پاييني خاك پوششي شكل بگيرد كه مي تواند بعداً مشكل ساز شود. مي توانيد در روز اول (روز پوشش) آبياري به صورت اسپري را تا زماني كه به كمپوست برسد، به تاخير بياندازد. معمولآً بهتر است اسپري را تا اندازه اي كه كمپوست خشك بماند ادامه دهيد تا جريان آب به داخل كمپوست نفوذ كند. اگرچه اين امر تنها با كمپوست فاز سه ممكن است كه رطوبت آن بيشتر از ۶۵% نيست. عمل لقاح در بلوك هاي اتاق هاي رشد معمولاً در رطوبت ۶۵-۶۷ درصد اتفاق مي افتد. اين بدين معني است كه آبرساني مازاد به كمپوست از طريق خاك پوششي ضرورتي ندارد. اگر كمپوست به طور متوسط تلقيح شود، آن وقت بايد احتياط كرد. اين نوع كمپوست مي تواند آب را جذب كند و اين امر نبايد اتفاق بيفتد. در روز دوم با احتياط بيشتري آبياري انجام مي شود و بعد از آن ميسيليوم شانس بهبودي دارد. از روز سوم مي توانيد آبياري به صورت اسپري را دوباره شروع كنيد، اما مقدار آن را كاهش دهيد تا ميزان ميسيليوم هدر رفته كاهش يابد. بدين معني كه خاك پوششي از ابتدا رطوبت مناسب دارد. در روزهاي آخر، آبياري تنها به ميزاني لازم است تا رطوبتي كه از طريق تبخير از دست رفته را جايگزين كند.

در هنگام آبياري مراقب باشيد كه آبياري را با فشار مناسب انجام دهيد. فشار بيش از حد ذرات نرمم گياهي (هوموس) خاك پوششي را به بيرون مي ريزد و يك لايه سله بسته و رسوبي در قسمت بالاي خاك پوششي ايجاد مي كند. بعدها اين باعث ايجاد مشكلاتي در ته سنجاق گرد (پين هدينگ) و رشد قارچ مي شود.

نتيجه گيري

افزايش رقابت و قيمت پايين قارچ ها باعث مي شود كيفيت خاك پوششي كمتر در نظر گرفته شود و اين عاملي بازدارنده براي رسيدن به محصول خوب است. يكي از بحث هايي كه اغلب شنيده مي شود اين است كه در ايران خاك پوششي بسيار گران است اما اين را به ياد داشته باشيد كه خاك پوششي خوب، محصول با كيفيت بهتر و برداشت بيشتري مي دهد، پس منطقي است كه خاك پوششي خوب كمي گران تر باشد. براي بسياري از پرورش دهندگان قارچ زمان آن است كه اين جنبه از كارشان را به صورت جدي بازنگري كنند. در غير اينصورت بسياري از مزارع پرورش قارچ، شانس اصلاح و افزايش سود را از دست مي دهند.