پرورش قارچ شاه صدف (ارينجي)
قارچ پلوروتوس ارينجي (Pleurotus eryngii) از خانواده قارچ صدفي مي باشد و به دليل ارزش بالاي تغذيه اي، تاثيرات مناسب دارويي و سهولت توليد و نگهداري يكي از گونه هاي مهم و ارزشمند در ميان قارچ هاي خوراكي و دارويي محسوب مي شود. اين قارچ به طور طبيعي در مناطق مختلف غرب و شمال غرب كشور رويش داشته و از استقبال خوبي بين مردم برخوردار است. در اين مقاله ب روش هاي كشت و پرورش قارچ شاه صدف (ارينجي) پرداخته مي شود.
سيستم هاي پرورش قارچ شاه صدف (ارينجي)
نحوه كشت و پرورش قارچ شاه صدف ارينجي به دو صورت كلي انجام مي گيرد:
-
سيستم كشت درون كيسه هاي پلاستيكي
مرسوم ترين روش پرورش قارچ شاه صدف در كيسه هاي پلاستيكي مي باشد. كيسه هايي از جنس پلي اتيلن و يا پلي پروپيلن (به وزن ۵/۰ تا ۳ كيلوگرم بستر كشت در هر كيسه) با يك درپوش فيلتري براي جلوگيري از ورود آلودگي ها به بستر كشت، در اين روش استفاده مي شود. طبقات كشت در اين روش به صورت عمودي بوده و كيسه هاي كشت به گونه اي در اين طبقات قرار مي گيرند تا ميوه ها از راست و يا چپ طبقه كشت، توليد و برداشت شوند. در اين روش توليد بيشترين مقدار صرفه جويي از فضاي سالن را به همراه خواهد داشت و در نتيجه راندمان استفاده از هر سالن كشت در شرايط يكسان از روش هاي ديگر بالاتر است.
اين روش توليد مي تواند يك طرفه يا دو طرفه انجام گيرد. در روش دو طرفه فقط يك رديف بستر كشت چيده شده و از سر و انتاي كيسه پلاستيكي امكان ايجاد ميوه قارچ ارينجي وجود خواهد داشت. اما در روش دو طرفه، دو رديف كشت به موازات يكديگر در سالن كشت قرار داده مي شود و تنها از سر كيسه پلاستيكي اقدام به برداشت محصول قارچ مي شود.
-
سيستم كشت درون بطري هاي پلاستيكي
در كشورهايي كه توليد اين قارچ به صورت مكانيزه انجام مي گيرد مانند ژاپن، كره جنوبي، چين، ايالات متحده و كانادا، اين روش براي توليد و پرورش قارچ شاه صدف استفاده مي گردد.
در اين روش براي پرورش قارچ شاه صدف، از بطري هايي از جنس پلي پروپيلن به حجم ۸۵۰-۱۰۵۰ ميلي ليتري استفاده مي شود. اين روش كشت در تمام مراحل توليد به جز مرحله برداشت ميوه، به صورت مكانيزه انجام مي شود. عموماً در اين روش پس از سفيد شدن بستر كشت با ميسيليوم قارچ ارينجي، درپوش مخصوص بطري هاي كشت برداشت شده و سطح بالايي بستر كشت براي يكنواختي بهتر در توليد خراش دهي مي شوند. در نهايت محصول برداشت شده به دو صورت بسته بندي شده و يا فله اي به فروش مي رسد.
مراحل پرورش شاه صدف (ارينجي)
پرورش قارچ شاه صدف (ارينجي) شامل دو مرحله رشد و توليد ميوه است. قارچ ارينجي براي توليد ميوه نياز به ۵۰۰-۱۰۰۰ لوكس نور دارد كه براي توليد ميوه با كيفيت ضروري مي باشد. براي كاهش هزينه ها مي توان از نوارهاي LED و يا SMD كه با مصرف برق بسيار پايين لوكس مناسب نوري را توليد مي كند، بهره برد.
-
مرحله رشد
در اين مرحله بسترهاي كشت مايه زني شده بر حسب روش كشت (عمودي يا افقي) در طبقات چيده مي شوند. دماي ۳±۲۴ درجه سانتي گراد در سالن كشت، رطوبت ۸۰% در اين سالن به مدت ۲۰ تا ۳۰ روز اعمال مي شود تا ميسيليوم قارچ ارينجي تمام بستر كشت را سفيد نموده و بلوك سفيد رنگي را توليد كند. در اين مرحله حضور نور الزامي نيست.
-
مرحله توليد ميوه
اولين قدم در اين مرحله، حذف درپوش و يا دهانه فيلتردار در بطري ها و يا پلاستيك هاي كشت است. اين اقدام با ابزار ضدعفوني شده و توسط كارگران با تجربه انجام مي شود. براي وارد شدن به فاز زايشي، قارچ خوراكي – دارويي ارينجي نياز به سه شوك اكسيژن، نور و دما دارد. پس از گذشت دوره رشد، هواي داخل سالن تهويه شده تا هواي فيلتر شده و اكسيژن دار با هواي داخل سالن تعويض گردد. دماي سالن از دماي مرحله رشد به دماي ۱±۱۷ درجه سانتي گراد كاهش داده مي شود. همچنين بوسيله لامپ هاي تعبيه شده در سالن توليد، ۵۰۰-۱۰۰۰ لوكس به مدت ۸ ساعت در روز به سطح ميوه گيري اعمال مي شود. اين اقدامات باعث مي شود تا بسترهاي سفيد شده قارچ ارينجي به فاز زايشي وارد شده و شروع به تشكيل ته سنجاقي هاي اوليه كنند.
رطوبت در اين مرحله بين ۸۵% تا ۸۷% مي باشد (بسته به نژاد قارچ استفاده شده) حدود يك هفته تا ۱۰ روز بعد، ميوه هاي اوليه تشكيل مي گردد. نكته حائز اهميت اين است كه مرحله اي به نام خراش دهي نيز وجود دارد. البته در كشت هاي سنتي پرورش قارچ شاه صدف بدون اين مرحله انجام مي گيرد اما در كشت هاي مكانيزه و در بطري هاي كشت، اين مرحله توسط دستگاه به خصوصي به صورت كاملآً مكانيزه انجام مي شود.
اين عمليات براي يكنواخت شدن بيشتر ميوه ها از نظر طول، قطر ساقه و همچنين همزمان شدن توليد ميوه ها انجام مي گيرد.
فرمول هاي رايج و متداول براي توليد بستر كشت قارچ ارينجي
از تركيبات ليگنوسلولزي مختلفي مي توان در تهيه بستر كشت قارچ شاه صدف استفاده نمود، اما چند نكته در انتخاب اين بسترهاي كشت حائز اهميت است:
- براي رشد ميسيليوم قارچ ارينجي در بستر كشت نياز به اكسيژن بوده و ميسيليوم قارچ در محلي كه اكسيژن نباشد و يا دسترسي به اكسيژن وجود نداشته باشد، رشد نمي كند. بنابراين بافت تركيب بستر كشت بايد به گونه اي انتخاب شود كه حداكثر هوادهي و ذخيره هوا را در بين خلل و فرج خود داشته باشد. عموماً به دليل ريز بودن بيش از حد ذرات بستر كشت، فضاهاي خالي با آب و رطوبت بستر كشت پر شده و ميسيليوم قارچ به دليل نبودن اكسيژن از بين خواهد رفت.
- براي توليد محصولي سالم و عاري از هر گونه ماده سمي و سنتزي، تركيبات استفاده شده، در بستر كشت بايد عاري از هر گونه تركيبات سنتزي و مصنوعي باشد. به وطر مثال در صورت استفاده از خاك اره، اين تركيب از تركيبات نئوپان و يا MDF، چسب چوب و … نبايد در توليد آن مصرف شده باشد زيرا باعث توليد مواد سمي و مضر براي مصرف كننده قارچ خوراكي مي شود.
- اصل ارزان بودن تهيه بستر كشت را فراموش نكنيد. سعي كنيد در منطقه اي كه قصد توليد اين قارچ را داريد، از ضايعات گياهي نزديك آن منطقه كه براحتي در دسترس است استفاده كنيد. در غير اينصورت اقدام به بستر كشت از مراكز معتبر با فرمولاسيون مطمئن و نژاد مرغوب نماييد.
- همواره از تركيبات گياهي رطوبت نديده استفاده كنيد و براي انبار كردن، اين تركيبات را در جايي خشك نگهداري نماييد. ضدعفوني تركيبات و ضايعات گياهي كه قارچ هاي بيماريزا در آن رشد كرده باشند، به دليل توليد اسپور فراوان در اين قارچ ها، بسيار مشكل بوده و احتمال آلودگي در بستر كشت را بالا مي برند. در ادامه تعدادي از فرمول هاي بستر كشت اين قارچ معرفي مي شوند:
- كلش گندم (۹۰-۹۵%) + پوسته پنبه دانه (۵-۱۰%)
- كلش گندم (۵۰ %) + خاك اره (۵۰%)
- چيپس چوب (۵۰%) + پوسته پنبه دانه (۵۰ %)
- ساقه ذرت (۸۰ درصد) + پوسته پنبه دانه (۱۰%) +كنجاله سويا (۱۰%)
- باگاس نيشكر (۴۰%) + ساقه ذرت (۴۰%) + كلش گندم (۲۰%)
پس از رطوبت دهي مواد اوليه در حد اشباع و مخلوط كردن آنها با نسبت هاي توصيه شده اين تركيبات، در كيسه ها يا بطري هاي پلاستيكي قرار مي گيرند و با استفاده از اتوكلاوهاي صنعتي كاملاً ضدعفوني مي شوند. زمان، دما و فشار اتوكلاو متغير بوده و به حجم توده و ظرفيت اتوكلاو بستگي دارد.
اسپان قارچ شاه صدف (ارينجي)
عمدتاً دو نوع اسپان دانه غلات و اسپان مايع براي توليد قارچ ارينجي استفاده مي شود. استفاده از اسپان هاي ذكر شده، به نوع روش مكانيزه و يا سنتي در توليد مرتبط است. در روش كشت درون بطري و تمام مكانيزه، تلقيح اسپان با دستگاه انجام مي گيرد و از اسپان مايع براي اين منظور استفاده مي شود. محيط كشت مايع در بيوراكتورهاي مخصوص تهيه شده و با تلقيح ميسيليوم نژاد مرغوب قارچ ارينجي به آن، اسپان مايع تهيه مي شود. اين مراحل تماماً در شرايط استريل انجام مي شود. در ادامه توسط دستگاه مايه زني خودكار، اسپان مايع به دورن بطري هاي كشت تزريق مي شود. اما در روش كشت درون كيسه هاي پلاستيكي، اسپان جامد و عموماً اسپان دانه غلات استفاده مي شود.
به طور كلي بذر قارچ ارينجي را به نسبت ۱-۳ % وزن بستر كشت مرطوب، مخلوط مي كنند. بايد توجه داشت كه ميزان بذور مصرفي تابعي از جنس مواد استفاده شده در كمپوست، نوع نژاد قارچ خوراكي و ميزان كنترل عواملي كه رشد قارچ را تحت تاثير قرار مي دهند مانند رطوبت، هوادهي، دي اكسيد كربن و … مي باشد.
مصرف بيش از اندازه اسپان ممكن است باعث افزايش درجه حرارت و همچنين بالا رفتن غلظت دي اكسيدكربن در بستر شود و در نتيجه موجب تغيير شكل ظاهري قارچ ها و يا كاهش عملكرد مي گردد. براي رسيدن به راندمان بالاتر، بهتر است پس از انتخاب نوع واريته و گونه قارچ ارينجي و نوع كمپوست با تهيه تعدادي كيسه كمپوست به طور آزمايشي و در شرايط نگهداري يكسان در هر كيسه مقدار متفاوتي مايه زني مورد آزمون قرار مي گيرد و سپس با بررسي عملكرد بهترين درصد بذرپاشي نسبت به نوع بستر كشت استفاده گردد.
يكي از فاكتورهاي مهم در موفقيت توليد قارچ ارينجي، استفاده از بذر سالم و قوي مي باشد. خصوصيات يك بذر خوب عبارت است از:
- بذر از نسل F1 نژاد قارچ مورد پرورش باشد تا بتوان محصول زياد و با كيفيت توليد نمود. چنانچه ميسيليوم انتقال داده شده بر روي دانه هاي غلات از نسل F1 باشد، سريعاً بستر كشت را پر نموده و بر ساير آلودگي هاي احتمالي موجود در بستر غلبه خواهد نمود. دقت كنيد كه از لحاظ ظاهري هيچ تفاوتي بين يك كيسه بذر نسل F1 با نسل هاي بعدي وجود ندارد. تنها در صورت كشت در محيط و مشاهده عكس العمل قارچ و ميزان كيفيت محصول مي توان به اين موضوع پي برد. چون زماني توليدكننده قارچ متوجه ضعيف بودن اسپان كشت شده مي شود كه مدت ها پيش كشت صورت گرفته و محصول در حال توليد است.
- عدم آب افتادن اسپان، چنانچه نسبت ميزان پودر سنگ گچ و بذر غلات به درستي رعايت نگردد يا اينكه اسپان پس از توليد در مجاورت هواي گرم براي مدت طولاني نگهداري شود، اسپان حالت لزج پيدا مي كند كه اصطلاحاٌ به آب افتادن معروف است كه اين بذر كيفيت مناسب نخواهد داشت. آب درون اسپان باعث به هم چسبيدن دانه هاي غلات مي شود و براحتي قابل مشاهده است. توصيه مي شود از اين اسپان هرگز استفاده نشود.
- عدم وجود آلودگي به كپك هاي رقيب؛ كپك هاي رقيب چنانچه در زمان تلقيح به درون كيسه يا شيشه اسپان راه پيدا كنند، بر روي بذر غلات رشد مي كنند و درون ظرف اسپان به رنگ هاي سبز، سياه و … قابل مشاهده هستند. چنانچه چنين كپك هايي درون ظرف اسپان ديده شدند، از مصرف آن بايستي خودداري شود. با اين وجود كپك هاي ريزي وجود دارند كه با چشم ديده نمي شوند و با گذشت چند روز از كشت، درون بستر نمايان مي شوند. جهت حصول اطمينان از وجود چنين كپك هايي و اصولاً اطمينان از عدم وجود آلودگي هاي درون بذر مصرفي، چنانچه قارچ در سطح انبوه توليد مي گردد، بهتر است يك نمونه كوچك از اسپان مورد نظر را در سطح آزمايشي در محيط غذايي PDA (محيط كشت ميكروبي كه براي رشد و تكثير قارچ ها به كارمي رود. در واقع يك محيط كشت عمومي براي مخمرها و كپك ها مي باشد كه تركيبات آن شامل سيب زميني دكستروزاگار مي باشد) در پتري ديش كشت شود. پس از چند روز و حصول اطمينان از سلامت بذر، اقدام به كشت در سطح انبوه گردد. در اين مدت مي توان بقيه اسپان را در جاي خمك و مطمئن نگهداري نمود تا بدين وسيله از ضرر و زيان احتمالي كاسته شود.
تلقيح بسترهاي كشت قارچ شاه صدف (ارينجي)
از آنجايي كه بستر كشت قارچ ارينجي در پلاستيك ها و يا بطري هاي كشت استريل مي شود، اين شرايط در اتاق مايه زني يا تلقيح نيز بايستي رعايت شود. بنابراين پس از خارج نمودن بسترهاي كشت از اتوكلاو، اين بسترهاي كشت به سالن مايه زني انتقال داده مي شوند و در شرايطي كاملاً استريل اسپان قارچ ارينجي به بسترهاي كشت تلقيح مي شود. در روش مدرن و كشت درون بطري، اين عمليات توسط ربات هاي ويژه اي صورت مي گيرد. به اين صورت كه پس از ورود به دستگاه مايه زني، ابتدا درب بطري توسط دستگاه برداشته مي شود و سپس نازل هاي ويژه اي، اسپان مايع را به درون بطري هاي كشت تزريق مي كنند. در انتها درب بطري ها مجدداً توسط دستگاه گذاشته مي شود و بطري ها به سالن هاي كشت منتقل مي شوند.
در روش هاي سنتي تر، اين عمليات با استفاده از بذر دانه غلات، اسپاون مايع و يا هر نوع بذر ديگر در يك خط مايه زني توسط نيروي كارگري و بر روي نوار نقاله مايه زني شده و به سالن رشد منتقل مي شود. حجم توليد و همچنين مراقبت از حضور آلودگي ها در اين مرحله بسيار مهم بوده و حساسيت ويژه اي دارد. توان نيروي كارگري براي مايه زني و همچنين رعايت كامل نكات بهداشتي و استريل بودن اتاق تلقيح از عوامل مهم و تاثيرگذار در اين مرحله است.
برداشت قارچ شاه صدف
از هر بستر كشت، يك تا دو بار برداشت صورت مي گيرد. برداشت قارچ ارينجي به راحتي انجام مي گيرد و تنها با گرفتن ساقه آن و خم كردن به چپ يا راست انجام مي شود. ممكن است انتهاي قارچ برداشت شده به مقداري بستر كشت متصل باشد كه كارگر قارچ چين در اين مرحله و همزمان با برداشت، انتهاي قارچ را با استفاده از چاقو جدا نموده و قارچ هاي برداشت شده را به صورت فله و يا بسته بندي به سردخانه منتقل مي كند. پس از طي شدن يك دوره سرمايي (شوك سرمايي بعد از برداشت) كه براي ماندگاري بهتر قارچ توصيه مي شود، اين قارچ آماده انتقال به بازار مي باشد.
آبياري
به دليل رطوبت بستر كشت و همچنين رطوبت نسبي سالن، در صورت كنترل شرايط محيطي تنها يك مرحله آبياري و آن هم پس از برداشت اول انجام مي شود. مقدار آب آبياري پس از برداشت اول حدود ۳۰ تا ۵۰ ميلي ليتر به ازاي هر كيلوگرم بستر كشت است. البته در صورت كنترل نشدن شرايط محيطي و سالن داري، رطوبت بستر كشت تبخير شده و نياز به آبياري هاي بيشتر است اما نكته مهم در اين بخش آن است كه به هيچ وجه ۲۴ ساعت قبل از برداشت آبياري بر روي بسترهاي كشت انجام نگيرد و پس از آبياري هاي ناخواسته گردش هواي داخل سالن را بيشتر كنيد تا قطرات آب به روي ميوه قارچ ايجاد لكه نكند.
۰۹:۱۶
- ۳۸ بازديد
- ۰ نظر
