اينكه كمپوست هرچه سريع تر توسط ميسليوم قارچ خوراكي اشغال شود و ضمن كوتاه نمودن دوره رشد، فرصت رشد را از قارچهاي رقيب بگيرد، كاملا منطقي است و خواسته همه سالن داران مي باشد. اما از چه طرقي مي توانيم به اين خواسته برسيم. مطالعات و تجربيات نشان مي دهند كه فاكتورهايي كه بر سرعت رشد ميسليوم در كمپوست موثرند، زياد مي باشند.

۱- يكي از فاكتورهايي كه بر سرعت رشد ميسليوم در كمپوست موثر مي باشد، خصوصيت ذاتي و يا ساختار ژنتيكي نژاد مورد استفاده مي باشد. بنده از يك نژاد در اثر جهش و تغييرات ژنتيكي خودبخودي كه به صورت sector در پتري ديش ظاهر مي شوند، نژادهايي با سرعت رشد كندتر و نژادهايي با سرعت رشد سريعتر بدست اورده ام. اما آنچه كه تجربيات و آزمايشات ما نشان مي دهد اين است كه رابطه اي بين سرعت رشد ميسليوم در كمپوست با عملكرد قارچ وجود ندارد. مثلا نژاد ايتال اسپاوني كه توسط بعضي از شركتهاي توليد كننده كمپوست استفاده مي شود، كند رشد مي باشد و لي نژادهاي A15 , 737 و H2 از سرعت رشد بالايي برخوردارند، در حاليكه از نظر عملكرد با هم اختلافي ندارند. در حالت استاندارد H2 دوازده روزه، ۷۳۷ و A15 چهارده روزه و ايتال اسپاون ۱۷ روزه كمپوست را كاملا اشغال كرده و براي خاكدهي آماده مي كنند. نوع بذر مورد استفاده غالبا توسط شركت كمپوست سازي انتخاب مي شود و سالن دار نقشي در آن ندارد، مگر اينكه قبلا با كمپوست سازي هماهنگي كرده باشد.

۲ – ميزان pH كمپوست نيز در سرعت رشد ميسليوم موثر است. اين پارامتر در اختيار كمپوست سازي است و سالن دار به راحتي نمي تواند در آن تغييري ايجاد نمايد. pH مناسب در حد خنثي است يعني حدود ۷. معذالك ممكن است pH كمتر از ۷ مثلا ۶.۵ سرعت رشد ميسليوم را بيشتر نمايد، اما قارچهاي رقيب هم در اين pH رشد بيشتري خواهند داشت. بنابراين با در نطر گرفتن مجموع جوانب، همان pH=7 تا pH=7.5 توصيه مي شود.

۳ – يكي ديگر از فاكتورهايي كه بر سرعت رشد ميسليوم قارچ تاثير دارد، دما است. آزمايشات تجربي نشان داده است كه بهترين دما براي رشد ميسليوم قارچ خوراكي دكمه اي سفيد، در كمپوست و يا خاك پوششي، ۲۳ تا ۲۴ درجه است. حال به هر طريقي كه سالن دار باعث تغيير در اين دما شود و آنرا بيشتر و يا كمتر كند، سرعت رشد ميسليوم را كمتر مي كند. تمام نژادهاي قارچ خوراكي دكمه اي سفيد گونه آگاريكوس باي اسپوروس همين دامنه دمايي را مي پسندند و اختلاف قابل توجهي بين آنها وجود ندارد. ما از اين گونه قارچ، نژاد زمستانه و تابستانه نداريم. معذالك، گونه ديگري از قارچ دكمه اي وجود دارد كه آگاريكوس بايتوركوئيس ناميده مي شود. دماي بهينه اين گونه چند درجه اي بالاتر از دماي بهينه آگاريكوس باي اسپوروس است.اما به علت عملكرد كمتر اين گونه، توليد كنندگان رغبتي به كشت آن نشان نمي دهند. بنابراين توصيه مي شود دماي كمپوست را از زمان ورود آن به سالن تا زمان اعمال شوك سرما، در حد ۲۳ تا ۲۴ درجه سانتيگراد نگه داريد. دماي كمتر از اين مقدار، باعث طولاني شدن دوره رشد و دماي بيشتر از اين باعث كاهش پتانسيل عملكرد مي شود. دماي بيشتر از ۳۲ درجه آسيب جدي به ميسليوم وارد مي كند و اگر مدت زمان طولاني در معزض اين دما قرار گيرد، ميسليوم مي ميرد. آنچه كه بيش از هرچيز بايد تاكيد كنم اين است كه نوسانات دما (كم و زياد شدن هاي متوالي، مثلا در طول شب دماي كمپوست پايين و در طول روز دماي آن بالا باشد و دلمان خوش باشد كه متوسطش ۲۴ درجه است) در حين اسپاون ران، به شدت باعث كاهش عملكرد قارچ مي شود. يكي از سالن داران استان اردبيل كه در يكي از كارگاه هاي آموزشي ما شركت كرده بودند، مي فرمودند كه بهترين سالنش از نظر عملكرد، سالني است كه از نظر موقعيت طوري واقع شده است كه در طي اسپاون ران كمترين نوسانات دمايي را تجربه مي نمايد.

۴ – عامل ديگري كه در سرعت اشغال كمپوست توسط ميسليوم موثر است، ميزان بذر يا اسپاون مي باشد. قبلا هم عرض كرده ام كه آزمايشات تجربي نشان داده است كه بهترين ميزان بذر در قارچ دكمه اي سفيد، در تابستان به ازاي هر تن كمپوست ۳ كيلو گرم و در زمستان ۵ كيلو گرم مي باشد. من اصلا نمي دانم چرا در كشود ما به ازاي هر تن كمپوست ۱۰ كيلو گرم بذر و يا حتي بيشتر استفاده مي كنند؟ چه توجيهي وجود دارد. وقتي كه آزمايشات ميداني نشان داده است بيشترين مقدار عملكرد قارچ در سالن ايده آل در تابستان با ۳ كيلو گرم به ازاي هر تن كمپوست حاصل مي شود، سه برابر مقدار توصيه شده براي چيست. ميزان بذر بيشتر در كمپوست، تنفس بيشتر ميسليوم را به دنبال خواهد داشت و پيامد ان توليد گرماي بيشتر در كمپوست خواهد بود. كداميك از سالنداران در تابستان با مشكل سرد كردن كمپوست دست و پنجه نرم نمي كنند؟ مدام در گروه ها مي بينم كه مي فرمايند در حالي كه دماي سالن را به ۲۲ رسانده اند ولي دماي كمپوست از ۲۷ پايين تر نمي آيد. آيا يكي از دلايلش ميزان بذر بيشتر از اندازه نيست؟ عزيزان من ميزان بذر در قارچ دكمه اي در تابستان ۳/.% و در زمستان ۵/.%. كفايت مي كند. ميژان بذر بيشتر يعني توليد گرماي بيشتر در كمپوست و افزايش دماي آن به بيش از ۲۴ درجه سانتي گراد كه پيامد آن تحميل هزينه سرد كردن سالن (اگر ميسر شود) و كاهش پتانسيل عملكرد قارچ مي باشد.

۵ – عامل ديگر كه در رشد ميسليوم در درون كمپوست موثر مي باشد، ميزان اكسيژن است. ميزان اكسيزن هوا حدود ۲۱ درصد و ميزان CO2 برابر با ۰۳/.% يا ۳۰۰ppm است. بدون اكسيژن رشد ميسليوم قارچ متوقف مي شود. بهتر است پس از ورود كمپوست مايه زني شده به سالن، درب سالن را كيپ ببنديم تا رطوبت كمپوست از دست نرود و آفات و امراض هم فرصت ورود به سالن را پيدا نكنند. ممكن است اين سوال پيش بيايد كه آيا با بستن دربهاي سالن، در اثر تنفس ميسليومها ميزان CO2 سالن بالا نمي رود و ميزان اكسيژن كاهش پيدا نمي كند؟ بله درست است همين اتفاقات مي افتد. خوشبختانه ميسليوم قارچ دكمه اي و يا به عبارت ديگر اين قارچ در فاز رويشي به افزايش CO2 مقاوم است و اگر غلظت اين گاز تا ۵۰۰۰ppm هم برسد، مشكلي براي رشد ميسليوم قارچ ايجاد نمي كند. اگر اكسيژن هم تا ۱۶%كاهش پيدا كند، مشكلي پيش نمي آيد. بنابراين در زمان اسپاون ران، سيركولاسيون هوا در سالن براي يكنواخت نمودن دماي آن، لازم است، اما هوادهي لازم نيست، مگر اينكه ميزان كمپوست در سالن خيلي زياد بوده و در اثر تنفس ميسليومها، غلظت اكسيژن به كمتر از ۱۶% برسد و يا غلظت CO2 به بيش از ۸۰۰۰ppm برسد.