با بازيافت خاك پوششي، خاك مرغوب پيت وارداتي را براي هميشه حفظ كنيم و بارها و بارها از آن استفاده نماييم. به اين طريق ضمن حصول عملكرد بالا، هزينه توليد نيز كاهش مي يابد.

اين روز ها در ايران يكي از مشكلات صنعت پرورش قارچ دكمه اي،كه ۳۰ درصد هزينه‌ها ي مواد اوليه اين صنعت را به خود اختصاص مي دهد, تهيه خاك پوششي مرغوب است. به ازائ هر ۲۰ متر مربع كمپوست، حدود يك متر مكعب خاك پوششي لازم است. اگر قيمت خاك پيت مرغوب وارداتي را به ازاي هر متر مكعب ۵۰۰۰۰۰ تومان حساب كنيم، به ازاي هر متر مربع بستر كشت حدود ۲۵۰۰۰ تومان هزينه خريد خاك پيت مرغوب مي شود.

كمبود معادن پيت در كشور سبب شده است تا خاك پوششي از كشور‌هاي اروپايي با قيمت بسيار بالا با خروج ارز، وارد كشور شود. در كشور‌هاي اروپايي براي برداشت از منابع پيت محدوديت‌هايي اعمال شده است. آنها هم به دنبال جايگزين‌هاي مناسب خاك پيت هستند. تاكنون هيچ تحقيقي نتوانسته است اين مشكل را به طور كامل بر طرف نمايد. از همين حيث بود كه در مركز تحقيقات قارچهاي خوراكي دانشگاه فردوسي مشهد تحقيقات در زمينه حل مشكل خاك پوششي از چند سال گذشته شروع شد. در طي چند سال تحقيق در اين زمينه موفق به بازيافت خاك پوششي مصرف شده در مراحل توليد قارچ دكمه اي شديم، بطوريكه كمك شاياني به حفظ اين ماده با ارزش نموده، مانع از تخريب محيط زيست و كاهش هزينه توليد و خروج ارز از كشور مي‌شود.

تعدادي از خصوصياتي كه براي خاك پوششي برشمرديم پس از استفاده تغيير مي‌كنند و بقيه خصوصيات تغيير چنداني نمي‌نمايند. خصوصياتي از خاك پوششي كه در اثر استفاده تغيير مي‌كنند عبارتند از:

۱- شوري يا EC آن بالا رود.

۲ _ اسيديته يا pH آن افزايش مي يابد.

۳ – ماده آلي نپوسيده درآن تجمع مي‌ يابد.

۴ – اندامهاي تكثيري آفات و بيماريها در آن تجمع پيدا مي‌كند.

در طي آزمايشاتي كه بر روي خاك بازيافتي در دانشكده كشاورزي مشهد انجام شد، مشخص شد كه EC از ۰.۱۵ به ۱.۲۷ ميلي موس در خاك مصرف شده افزايش يافته است و ميزان pH نسبت به خاك اوليه از ۷.۵ به ۷.۲ رسيده است و خاك بازيافتي داراي مقادير ابل توجهي از ميسليوم‌هاي نپوسيده است كه در خاك پوششي باقي مانده اند.

آزمايشات ما نشان داد كه خصوصيات ديگر خاك پوششي مصرف شده، از جمله ميزان جذب و نگهداري آب در خاك بازيافتي نسبت به خاك پوششي اوليه هيج تغييري نكرده است. راهكاري كه گروه تحقيقاتي قارچهاي خوراكي در مشهد براي بازيافت خاك پيت به آن رسيد، به قرار ذيل مي‌باشد.

در موقع تخليه سالن كشت،خاك پوششي را به راحتي مي توان از روي بستر جدا كرد. با سيلو كردن خاك بازيافتي درجه حرارت آن در اثر تجزيه ميسليوم نپوسيده افزايش يافته و به راحتي ميسليوم‌هاي قارچ مي‌پوسند و به مواد آلي پوسيده تبديل مي‌شود. افزايش ماده آلي پوسيده باعث بهبود ساختمان خاك مي‌شود. بنابراين با سيلو كردن خاك بازيافتي مرطوب و زير و رو كردن آن در طي چند دوره چند هفته‌اي، مي‌توان از مواد آلي نپوسيده رهايي يافت (همانطور كه در استفاده از كمپوست مصرف شده اين عمل انجام مي‌شود). درضمن گرم شدن خاك پوششي باعث از بين رفتن بسياري از آفات و بيماري‌ها نيز مي‌شود. پس از پوسيدن مواد آلي مي‌توان خاك را در سطحي سيماني شيب دار با عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتي متر قرار داد و با افزدودن آب شيرين يا آب مقطر جمع آوري شده از بخار موجود در سالن‌هاي كشت، آن را چند بار آبشويي كرد. با اين آبشويي‌ها نمك‌هاي موجود در خاك حل و شسته مي‌شوند و EC خاك به حد مطلوب (كمتر از ۰.۷ ميلي‌موس) كاهش پيدا مي‌كند. براي ترميم pH خاك پوششي مي‏توان از آهك استفاده كرد.

با اعمال تيمارهاي مذكور خصوصيات اين خاك بازيافتي شبيه خصوصيات خاك اوليه خواهد شد. معذالك براي استفاده مجدد به عنوان خاك پوششي بايستي مثل خاك اوليه ضد عفوني شود. شرايط ضدعفوني را در بخش قبلي ذكر كردم.

در كشتهاي غير مكانيزه، در جمع آوري خاك پوششي از سطح بستر يك مشكل عمده وجود دارد و آن جدا كردن خاك پوششي از كمپوست در آخر دوره پرورش قارچ است. چون خاك به كمپوست چسبيده و جدا كردن آن بطور خالص از كمپوست مشكل و وقت‌گير است. براي حل اين مشكل كافي است وقتي ميسليوم كمپوست را به خوبي پر نمود يك توري پلاستيكي با منافذ ۱.۵ تا ۲ ميلي متري روي كمپوست قبل از اعمال خاك پهن شود و سپس عمل خاكدهي انجام شود. ميسليوم‌ها به راحتي از منافذ توري عبور كرده و به داخل خاك نفوذ مي‌كنند.

در طي آزمايشاتي كه انجام شد مشخص گرديد كه پهن كردن توري در مقايسه با شاهد (بدون توري) نه تنها عملكرد را كاهش نداد، بلكه ۱۰% هم باعث افزايش عملكرد شد. بنابراين با پهن كردن توري پلاستيكي بلافاصله قبل از اعمال خاك پوششي و برداشت كامل خاك مصرف شده به كمك اين توري و اعمال عملياتي كه ذكر شد، بارها و بارها مي‌توان از يك خاك پوششي خوب استفاده كرد، همانطور كه در يك مزرعه سالهاي متمادي محصولات متعدد كشت مي‌شود.

خوشبختانه در بازديدي كه اخيرا از يكي از واحدهاي صنعتي توليد قارچ داشتم، به پيشنهاد هاي بنده جامه عمل پوشيده بودند و خاك پوششي را بازيافت مي كردند. ويديوهاي پيوست را ملاحظه نماييد. در روش مكانيزه پهن كردن توري لازم نيست. موقع تخليه با استفاده از يك تيغه در ارتفاع مناسب مي توان خاك‌پوششي را از كمپوست جدا و آن را به مسير ديگري هدايت كرد. مخلوط شدن قسمتي از كمپوست با خاك پوششي مشكلي ايجاد نمي كند. در كشورهايي كه منبابع خاك پيت ندارند، يكي از تركيباتي كه در مخلوط با خاك‌پيت براي خاك‌پوششي استفاده مي شود، كمپوست مصرف شده است.